Ochrona przed owadami

W wielu rejonach świata niebezpieczne choroby, takie jak malaria, żółta gorączka, borelioza albo odkleszczowe zapalenie mózgu mogą być przenoszone przez komary, muchy kleszcze lub inne stawonogi. Ze statystyk wynika, że co 30 sekund umiera jedna osoba z powodu komplikacji wywołanych ukłuciem owada.

Komary mogą poprzez ukłucie zarazić nas chorobotwórczymi wirusami, bakteriami lub pasożytami. W krajach europejskich mogą to być wirusy Gorączki Zachodniego Nilu, Chikungunya, Dengi , pasożytnicze nicienie dirofilarie.  Kleszcze mogą przenosić wirusy  zapalenia mózgu, boreliozę, babeszjozę.

Poza Europą komary przenoszą śmiertelne choroby tropikalne jak malaria, denga, żółtą gorączką, Japońskie zapalenie mózgu, których diagnozowanie w rejonach występowania jest często utrudnione.

Ryzyko zachorowania na groźną chorobę nie jest jedynym powodem, aby się bronić przed krwiopijnymi stawonogami. Komary, meszki, muchy czy kleszcze mogą uniemożliwić każdą aktywność na zewnątrz, taką, jak uprawianie sportu, łowienie ryb, czy zwykły spacer.

Mimo stosowania wielu sposobów i środków do tej pory to się nie udało. Można tylko ograniczyć ich liczbę i skutecznie chronić się przed ich ukłuciami.

Jedna samica komara wypija 2 mikrolitry krwi; w ciągu 10 minut może nas ukłuć 100 żądnych krwi owadów! Nie szkodzi, że jest ciemno, i tak wie, gdzie jesteś.

Samce komarów odżywiają się sokami roślinnymi. Samice natomiast potrzebują krwi jako źródła białka, które jest niezbędne do produkcji jaj: nie ma krwi – nie ma reprodukcji.  Kleszcz podczas swojego życia potrzebuje  napić się krwi kilka razy, aby przejść kolejne fazy rozwoju od larwy do dorosłego osobnika. Na gospodarza może czekać nawet kilka miesięcy, na źdźbłach trawy, gałęziach krzewów, na spodniej stronie liści.

Aby umożliwić przetrwanie gatunku, samice komarów są wyposażone w skomplikowany system sensoryczny. Oczy złożone umożliwiają im orientację wizualną (wg kształtów, kolorów, ruchu), a za pomocą zmysłów chemicznych – owady orientują się wg  ciepła, wilgotności, stężenia dwutlenku węgla i potu. Pot zawiera różne aminokwasy, amoniak, kwas mlekowy i masłowy, które są wydzielane przez skórę człowieka.

Samica komara odnajduje swoją ofiarę lecąc w kierunku narastającego stężenia atrakcyjnych składników w powietrzu. Jeżeli owad nie będzie niepokojony, usiądzie na skórze i rozpocznie pobieranie krwi. Skóra jest przebijana kłujką; ofiara nie zawsze to odczuwa, gdyż koniec kłujki może omijać zakończenia nerwów. Do ranki jest wprowadzana ślina, która zawiera substancje zapobiegające krzepnięciu krwi; jest ona wciągana do kłujki. Jeżeli samica komara nassie się do syta, nie poszukuje już nowej ofiary. Jeżeli ssanie krwi nie było wystarczające, poszukuje ona następnej możliwości pobrania krwi.

Kleszcz lokalizuje potencjalnego żywiciela kierując się bodźcami chemicznymi, podobnie jak komar, ale także termodetekcją oraz za pomocą „czujnika ruchu”. Kiedy dostanie się on na żywiciela, aktywnie poszukuje miejsca do ssania krwi. W przypadku człowieka, będą to wilgotne, ciepłe partie ciała, takie, jak głowa, pachy, okolice krocza. Po przekłuciu skóry kłujka otwiera się jak parasolka i „zakotwicza” kleszcza na żywicielu. Ofiara rzadko czuje ukłucie, gdyż ślina kleszczy zawiera substancje znieczulające. Jeżeli kleszcz nie jest niepokojony, ssanie krwi może trwać do 9 dni. W tym czasie kleszcz zmienia wielkość – stopniowo staje się większy, aby pod koniec ssania osiągnąć rozmiar kilkukrotnie większy od początkowego.

Repelenty są substancjami (lub preparatami) powodującymi po ich użyciu, że stajemy się nieatrakcyjni dla owadów i kleszczy. Po aplikacji  na skórę, repelenty parują z niej w powietrze tworząc wokół osoby ochronną warstwę zapachową.

W przeciwieństwie do insektycydów, repelenty nie zabijają owadów. W przypadku insektycydów, obserwuje się opóźnienie pomiędzy kontaktem owadów z substancją a skutkiem jej działania. Oznacza to, że owad może w tym czasie ukłuć i przenieść  chorobę. Repelenty natomiast  zapobiegają kontaktowi stawonóg – człowiek.

Repelent działa  z niewielkiej odległości, a więc możemy zaobserwować komary krążące wokół nas, ale nie będą one na nas siadały.

Stosuj preparat odstraszający (repelent) wtedy, gdy planujesz wyjść na zewnątrz. Aplikację należy wykonać na odkrytą skórę, NIE na skórę pod ubraniem. Nie stosuj preparatu na rany, otarcia, skórę podrażnioną i zmienioną chorobowo. Unikaj bezpośredniego opryskiwania twarzy – zamiast tego opryskaj dłonie i dopiero nimi rozprowadź repelent po twarzy, unikając okolic oczu i ust. Wybierz preparat odpowiedni do długości czasu, w jakim będziesz przebywał na zewnątrz – na etykiecie każdego preparatu podany jest czas, w jakim chroni on przed ukłuciami komarów i kleszczy.  Kiedy wrócisz – umyj traktowaną skórę wodą i mydłem, zwłaszcza, gdy aplikacja repelentu była powtarzana.

Rodzice powinni wybrać preparat stosownie do planowanego czasu przebywania na zewnątrz, tego, czy jest dużo komarów lub kleszczy i tego, czy na tym obszarze istnieje ryzyko przenoszenia groźnych chorób przez te stawonogi. Repelent stosowany u dzieci, nie powinien zawierać szkodliwej dla skóry i układu oddechowego substancji DEET.

Przy używaniu repelentu na dziecko ważne jest, aby:

• najpierw aplikować preparat na własne dłonie, potem nimi smarować dziecko
• unikać traktowania oczu, ich okolic, ust, stosować oszczędnie w okolicach uszu
• nie stosować na rany i zmienioną chorobowo skórę
• nie stosować na skórę pod ubraniem
• nie traktować preparatem dłoni dziecka
• umyć traktowaną skórę wodą i mydłem po powrocie do domu
• trzymać repelent z dala od dzieci

Zaleca się kontakt z lekarzem prowadzącym, aby uzyskać szczegółowe informacje na temat środków stosowanych w ciąży i podczas karmienia piersią. Obecnie jedyne skuteczne i bezpieczne repelenty, które są dopuszczone do stosowania przez kobiety w ciąży, zawierają Ikarydynę. Nie rekomenduje się stosowania repelentów rozpuszczonych w alkoholu ze względu na podrażnienia układu oddechowego podczas aplikacji i powodowanie reakcji alergicznych.

Wielu ludzi nie wie, jak i kiedy zostało zainfekowanych wirusem Zika przez ukłucie komara. Początkowe symptomy zakażenia to: gorączka, dreszcze, bóle mięśniowe, zapalenie spojówek (czerwone oczy). Jednakże dla kobiet w ciąży jest istotne unikanie ukłuć komarów z rodzaju Aedes, przenoszących te wirusy. Wirus Zika rozprzestrzenia się także drogą kontaktów seksualnych, a więc ważne jest stosowanie prezerwatyw. Może on przenikać przez łożysko, a infekcja podczas ciąży może powodować małogłowie płodu. Kobiety w ciąży nie powinny podróżować na tereny, gdzie występuje wirus Zika. Jeżeli jednak taka podróż jest konieczna lub tam mieszkasz, zastosuj się do wskazówek swojego lekarza lub służb medycznych i stosuj środki zapobiegające ukłuciom komarów oraz transmisji drogą seksualną. Niemowlętom zakażonym wirusem Zika grozi nie tylko małogłowie, ale też uszkodzenia tkanek oka, które mogą doprowadzić do utraty wzroku – podaje JAMA Ophthalmology. Badanie opisane w czasopiśmie wykazało uszkodzenie siatkówki lub nerwu wzrokowego u 10 z 29 noworodków leczonych w szpitalu Roberto Santos w brazylijskim Salvador. U wszystkich dzieci podejrzewano zakażenie wirusem Zika, u wszystkich także odnotowano mikrocefalię.

Specjalne preparaty zawierające insektycyd PERMETRYNĘ przeznaczone są do stosowania na ubranie, moskitiery, śpiwory, buty, skarpety. NIE należy ich stosować bezpośrednio na skórę! Możesz także ograniczyć czas przebywania na zewnątrz, zwłaszcza w porze największej aktywności komarów: o zmierzchu i o świcie.

Ubieraj się odpowiednio: w bluzę z długim rękawem, długie spodnie, nakrycie głowy – wszystko w jasnych kolorach. Kleszcze będą dobrze widoczne (i łatwe do usunięcia, zanim wejdą na ciało)  na jasnych skarpetach „wyrzuconych” na nogawki spodni. Aby ochronić się przed kleszczami, unikaj siadania na trawie na polanach i brzegach lasów.

Zaleca się stosowanie repelentów, które zostały zarejestrowane w Urzędzie Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych (URPL) – oznaczone są one odpowiednim numerem rejestracyjnym. Ich etykieta zawiera informacje jak stosować produkt, ile czasu chroni on przed ukłuciami przez różne rodzaje stawonogów, jakie środki ostrożności należy zachować.

W zarejestrowanych przez URPL repelentach zawarte są tylko określone, przebadane pod względem zdrowotnym substancje. Takie zarejestrowane repelenty z reguły nie powodują skutków ubocznych, jeżeli są stosowane zgodnie z etykietą.

DEET – czyli N,N-dietylo-m-toluamid jest dość wiekowym (używany od lat 40-tych ) związkiem właściwościach odstraszających krwiopijne stawonogi. W preparatach DEET występuje w stężeniach 5-50%, jednakże stężenia >30% nie różnią się zasadniczo aktywnością odstraszającą. Należy unikać przedłużającego, intensywnego stosowania oraz spożycia – może to spowodować komplikacje neurologiczne. Zawsze jednak zaleca się zmywanie repelentu ze skóry wodą z mydłem. Preparaty z DEET plamią nieodwracalnie ubrania i niszczą plastik (np. okulary, sprzęt fotograficzny) oraz lakier na paznokciach! W wyższych stężeniach stosowane na skórę mogą powodować reakcje alergiczne. Preparaty z DEET nie są polecane do stosowania dla dzieci!

Ikarydyna (KBR 3023) to substancja odstraszająca nowej generacji, mająca skutecznie chronić człowieka przed owadami, oraz nie powodować skutków ubocznych. Dostępna jest w produktach w stężeniach do 20%. Największą zaletą ikarydyny oprócz skuteczności jest profil bezpieczeństwa, który pozwala na stosowanie u dzieci już pow. 2 roku życia. Ikarydyna nie plami ubrań oraz nie rozpuszcza plastiku i lakieru do paznokci.

Ikarydyna (KBR 3023) jest dostępna w produktach w stężeniach 5 – 20%. Jest skutecznym repelentem w stosunku do much, komarów, kleszczy. Zaletą ikarydyny w stosunku do DEET jest to, że nie plami ubrań i nie niszczy plastiku. Nie wywołuje ona także żadnych skutków ubocznych, jest całkowicie bezpieczna dla skóry, dopuszczona dla kobiet w ciąży i małych dzieci od 2 r.ż., nie jest neurotoksyczna, nie powoduje zatruć, chroni przed owadami.

IR3535 stosowany jest w stężeniach do 20%. Jest skutecznym repelentem w stosunku do komarów, kleszczy, krwiopijnych much.

Jeszcze w czasach przed naszą erą ludzie stwierdzili, że palenie aromatycznych roślin lub kawałków drewna odstrasza owady. W starożytnym Egipcie, mocno pachnącymi substancjami smarowano skórę w celu odstraszenia komarów. Rzymianie używali kamfory, olejku cyprysowego, skórki granatu, łubinu, cynamonu. W XVI wieku konopie uważano za środek odstraszający owady, a późniejsze odkrycia dołączyły ekstrakty z różnych roślin, takich, jak: czosnek, olejek z oliwek, mięty polej, sok pomidorowy.

Współcześnie uważa się, że właściwościami repelentnymi odznaczają się następujące substancje pochodzenia naturalnego:

• olejek anyżkowy, bergamotowy, kamfora, olejek cynamonowy, goździkowy, kokosowy, eukaliptusowy, geraniowy, lawendowy, cytrynowy, muszkatołowy, z kwiatów pomarańczy, mięty polej, sosnowy, tymiankowy, olejek cytronellowy oraz pyretryny.

Ponieważ są to substancje naturalne, wielu użytkowników uważa je za bardziej bezpieczne niż repelenty syntetyczne. Produkty zawierające te olejki są skuteczne, jednak często nie działają efektywnie wystarczająco długo, a ich wysokie stężenia mogą nie być dobrze tolerowane.

Generalnie do stosowania na ubranie przeznaczone są preparaty zawierające permetrynę. Nie można ich stosować na skórę. Preparaty zawierające DEET mogą plamić ubranie i uszkadzać tworzywa sztuczne.

Poważne skutki uboczne są bardzo rzadkie, jeżeli repelent stosowany jest wg sposobu użycia podanego przez producenta. Mogą zdarzyć się uczulenia skórne lub podrażnienia oczu. Jeżeli przypuszczasz, że masz podrażnioną skórę w wyniku stosowania repelentu, przestań go używać, zmyj skórę wodą z mydłem i skontaktuj się z lekarzem. Jeżeli repelent dostał się do oczu, wypłucz je wodą (najlepiej przegotowaną) i udaj się do lekarza.

Jeżeli są to dwa oddzielne produkty, to filtr przeciwsłoneczny należy zastosować najpierw a potem repelent. Trzeba zastosować się do instrukcji użycia każdego z tych produktów. Jeżeli jest to produkt typu 2 w 1, może być konieczne „dołożenie” samego filtru oddzielnie po pewnym czasie (repelent stosuje się w dłuższych odstępach czasowych niż filtr przeciwsłoneczny). Zbyt częsta aplikacja produktu typu 2 w 1 może spowodować, że dawka repelentu będzie za duża.